Hmet tu

Saturday, February 20, 2016

Ralum Laklai Nimnu le Nimpa Tluanthu


“IITHNAK TLUANTHU” (Love Story)
Aliamcia kum 300 dungah Ralum khua, Falam peng, Chin ramkulh ah cong le lam ben phunsang fanu, fenu mawi neu le miharsa farah fapa, tlangval mawi neu nunhnak liam thihpaih tian ai daihdun le iitdunhnak tluanthu hlir tlang nga sing. Fenu mawi neu hming heh a lingciangtu um lo ii sing. Relsinhnak ah Ngaih Hlai, Tial Ngan, Sun Bo le Con Zo tiin bangdun tren lo ii. He tluanthu ah tu fenu “Ngaih Hlai” tiin hmang tlang bang nga sing. Cen tlangval mawi neu hming khai ling tlang lo ii sing. Mi relsinhnak ah Lun Neh le Bawi Hlai tiin bangdun lo in rel ii. He tluanthu ah tlangval “Lun Neh” tiin hmang tlang tuh ii sing. 
Ralum khua tihnak heh tikcu can bangdun lo in khua to hmun tampui um ai khua hming tampui nai ii. A larberhnak hming te tu Khuapi le Zavung (Samnim rawn ralkhat le ralkhat ah um tlang awng ii.), Cirhzawl, Khotlan, Khuazawl le Ralum te pawl ii. Khotlan heh lairam hming, khua hming iloin cia ram song ai um tu te heh khua thawn leklo ai, zai tlan pha le nai lo manin kho tlan de ii. Ciamanin cia ram ai um te heh Khotlan te tiin ko awnghnak ii. He mi “Iitdunhnak Tluanthu” heh Khuapi le Zavung khua ai a um teng ah thilcanghnak fefo lo khai ii thai napui, ciata um teng inarawn tiin uum ii sing. Khuapi ah Zanniat te um ai, a ralkhat Zavung ah Sihzang (Phek) te um awng ii ti. He tluanthu ah a khua hming rel fangin “Khuapi khua”tiin hmang tam tuh ii sing.


Val “Lun Neh” le leng “Ngaih Hlai” Thula
Hi bang “Iitdunhnak Tluanthu” heh laivum pumpuluk ai minung te zongzong in kin daih ngelngohnak le kin uarhnak ber leplo ii. A daihdun le a iitduntute thula neu sik tlang, ruat tlang rih nga sing khaw, zaitluk in daihdun peupeu ii ti ling tlang tuh ii sing. Hlanlai, Khuapi khua a um teng ah fenu suahdang, ruangpum mawi, sam pha sam sau, a khua song hmuah ah mawiber leplo, sam sauber, sawibang a um in umlo khiah um awng ii ti. A mawi lek ai zolo, nuncan ziaza ah khai santehtlak ngai, daihhiamkul ngai ii ti. Cialek ai zolo, a thupui ber leplo ah a nu le pa, a songkhat te heh cong le lam ben milian, minainung bik lio ta lai hlim ii. Aisu in khai cia fenu heh pon le leng ai ter ngamtu um ngal lo ii ti. Aizaw! Ciabang ngelcel fenu suahdang tu daihhiamkul bang ta lawmlam ee.
Cialak ah a tumce io pakhat tu he bang fenu mawifilik, phunsang fanu ai a tlangval pa neu thula ii. A tlangvalpa heh farah ar-em ii ai, a nu le pa thula khai umlo, nu le pa nailo, mi-tlawi, senhiang fa, rualpui kom ben lo neu ii. Milian, minainung, phunsang fanu he bang ngialngo in mi harsa, farah ar-em, mitlawntlai, minauta fa he bang tlangval heh zaimanin daih ngelcel ii ni tur? Iithnak thinlung heh mitcaw ii, ti de hnak a dik peu inarawn. Aicankul kio. 
Amahte a daihdun hamsahnak tu he bang in ii. Nikhat tu nefu mawi neu khai amah lek lao ah feh le a cawl com teng neu ah khuavang aizelhnak bangin mitmu sing kio ii. Vaitlut cuu ah khai phok ngallo. Midangte laovai tlung vudun lianglo, au lianglo khai zaa ngallo hang. Amah lek phortu le nai ngallo. Bawngphathnak in arkai thim banghma ah tu phawk so surso leh cop ii ti. Nupang mahlek khuamawng hnua laovai tlung tuh lau lawn, dam lawn in awlawk pui in um ii hang. Lao ah cam tuh le ngam lo, fai hlawng lo. Tlung tuh le khuathim tuh lau. Zaizinglo, zai damdam, kala damdam, tiin tlung pai vutvo le cak thai tawp in tlung vurvo ii hang ee. 
Mahlek dam kek, ramsa hrang te le lau lawn, tundip neu lak ah hnualam her betbo kong tlung peh betbo le vanghla pui, ralkhat lam ah minung pakhat laovai tlung phetpho hmu so ngelcel ti ii. Aizaw! Bawngpha tiin ang roh in iang betbo ti. Inapui ciami minung in hman ngam ngallo ti ii. Ciapah tu thin hrekkhat ang, thin hrekkhat in tu dam amam. Minung maw, mirauhla ii ni, tiin ruat kongkong iang betbo pah. Khua le thim tete, dam le lau cemcih. Alala! Har vualvo. Thi kio hiam thai. 
Cia fenu mawi neu khai pha neu in sik leplo in iang le minung peupeu ii ti ling ciang kio ii hang. Iang li napui hman hiam cuanglo ti ling manin cak thah in feh le mual lep ve le lam sak neu ah thingpui ber vut in relh kio ve ii hang. Ciapah tlangvalpa neu hleng ziarzo le pom vut ii. Cia ani tu mi kom ngamlo neu, farah tlangvalpa neu lo ii hliang ii. Ciapah fenunu in I hlum siang hram mah, kaimah lek tlung ngamlo manin na iang li hnak ing tiin relfiang ii. Nang thawn inn tian tlung kom nga sing, ning I hio tu tiin ngen ii. Ciatin inn tian hmunkhat neu in thunuam hincang rel kong tlung kom phetpho awng ii ti. Khuathim hnua mahlek dam le lau ngai lak songin ni tla hnua zilhli ciang le dap thawn thin hiam le thaso roh in tlung kom leh ii hang.
Cia fenu le tlangval pahnih neu khuathim lak tlung kom zianzo le nupang pong tam thai ta hang in fenunu in tlangvalpa thuzawt pan riahro ii hang ee. Zaimanin khuathim fangin tlung de lai pa si? tiin fenu in zawt le tlangvalpa in I dinhmun niam ze midang kom tuh khai ngamlo ing tiin sawn ii. Fenu in zawt bet le nu le pa, songkhat ulenau nong tang nai aw sim? Tlangvalpa in nai bul lo ing. Ciamanin inn ah khai rong suang awng lo ing. Lao ah ciang rong suang le tun ah khai lao ah ai cia in tlung ing tiin sawn ii ti. Mibawngsia, suahman nailo, mifarahfa, kai bang ngelcel senlo ta selai pha sawn, he bang dinhmun manin aisu khai kom ngam de lo ing. Mi innkuaza, unau rual te hmu fangin thasia thinhnawm in thinsong mithli I zur trio de ii. Nunman nailo, kai bang ngelcel I sen ta zulzo tiin a thasia thula te ruahdun phetpho ii.
Fenu mawi neu khai a thinlung kehkhoi ngai kongin, tlangvalpa na hniata cuh ben daan na thinlung put te hmu ngah zo ing. Na dinhmun te na ling sah ai na tuar pui ngai ve ing tiin ti ii. Zaikhaitale tunnia pan in nang le kai heh rualpui pha ah candun tuh ii sing. Thin hiam, tha so in um tu. Tha nau mah hang. Inn ah lengdun in lut suak dun trio tuh ii hang sing tiin fenu in sawm ii. Tlangvalpa in nang minai fanu, kai mifarah fapa, cia bang tu a kontih in cang thil pa ngai tiin sawn ve ii. Fenu thinlung thanair ta hang in, tlangvalpa awka hlum neu ai aizelhnak tuar ben lo in a thin thup neu in daih ngah kio zo ii hang. Iithnak thinlung heh mitcaw ii. 
Fenu mawi neu in tlangvalpa zaikhaitale kin inn ah lut suak tu trio lai, ai le ding in um tu trio hang maw tiin sawm napui hlan daan ah ciabang heh a cangthil bul lo ii. Cong le lam ben, khuang cawi ben te le mifarah te rual candun, komdun tuh heh a zarh ii. Cong le lam ben te lek in congnak sil thil ii. Cong le lam hmun ah khuasen in rong hmun khat ah ai tlang kel lo ii. Cong le lam ben te hmun sang hmun nuam ah hmun khat in ai tlang ding tlang ai, miharsa farah te tumce in vuancer senri lam, laipua lak ah ai tlang kel ii. Cong le lam ai rong urur, zu urur heh mifarah te in ding, ai tuh ve hnak ii lo ii. Mi harsa le farah te tu amahte dinhmun ah ding tuh hnak ii. Cong le lam ben te in mi harsa farah te heh sum le ar bang dun in hmu ai nautat bik awng de ii. Hlanlai hlaihdandun daan a menma lo ii.
Can liam zianzo ai fenu Ngaih Hlai le tlangval Lun Neh te khai komdun cekco ve ii hang. Ngam dun cekco hnua ah fenu Ngaih Hlai in, “Rual Lun Neh, kai laivum ah thil kulber leplo pakhat nai ing. Cia heh I nu le pa te khai rel ngam lo ing.” tiin rel ii. Lun Neh in ciabang tu zai ii pa? tiin zawt ii. Fenu Ngaih Hlai in I lingthiam lai ngallo maw? tiin sawn ii. Lun Neh in linglo ing, I rel tu tiin ti ii. Fenu Ngaih Hlai in a tikcu khim fangin thup thil leh tuh cuang lo ngawn ii tiin sawn ii. Terdun phetpho ve ii hang. 
Nikhat tu fenu Ngaih Hlai te inn ah cong le lam zaarna bawn cuu khim ii. Khuasen in cong le lam tel tren tuh sawm zian ii. Fenunu in a tlangvalpa tel hrimhrim tuh daih manin a lao rori ah feh in sawm ii ti. Cia zaarna ah na tel fangin I ruaihnak hmuahhmuah pakhat khai I el tuh lo ii si khaw tiin tiam cia leplo ii. 
Zaarna niakhua hleng panpan hang ai fenu Ngaih Hlai te inn ah cong le lam pan riahro ii hang. Tlangval Lun Neh khai ti hnephno le khurhkho neu in kawi ve le hlambuk dihlikhai hnia neu ah to meng ve ii hang. Fenu Ngaih Hlai khai a tohnak hmunsang in a umber leplo hnak a valpa khaih hmunniam neu ah to ngio hmu manin a thin zur ngerngo le a hnen ah ben turto ii. A valpa hnen hleng fangin a ban neu in awh le aw nang tu he ta lam, zu urur umhmun hmunsang lam ah to in zu urur ding tuh ve ii bang si tiin duk ve terto ii. A nu le pa, a suahpui te hmai ah hmaison lo in lar ruai hrim ii hang. A valpa khai a fenu in rel cia, tiam cia manin farah te tohhmun ii lo ti ling hlen napui el ngam lo in hlun ve nepno ii. 
Ciapah fenu Ngaih Hlai tu a nu le pa in zaiman he bang thil zarh heh bawn ii si, tiin hau pan ii hang. I nu le I pa te aw, ning in I linglo lai can ah he pa in khuathim lak laovai tlung hmun ah I lauhnak, I damhnak te I o ai I bawmtu awng ii. Zu urur, sa urur I pe sak tuih, tiin Ngaih Hlai in sawn ve thun ii. Inapui a pa in dun le daan linglo ii sim? tiin ti ii. A fanu in khai, I pa dun le daan heh I nunhnak thap in pahbal ing tiin sawn leh thio ii hang. 
A nu le pa tu mithmai lo sia ngai ii. A fanu naihsun neu ilawn manin el sianglo neu in a ruaihnak te bawt sio ii. Congnak sil le sil lo khai ruai lianglo ii hang. Minainung congnak sil ben te le mifarah a siktu te hmuah tumce berh awng ii ti. Hiam tuh zah hiam lo in cia zaarna heh liam tlang awng ii ti bang.
Ciatin a rualfa komdunhnak risih khai nikhat hnua nikhat kho amam ai a iitdunhnak khai thuk amam hang ii. Nupang thinniar ta hang in a iithnak thu khiah sup ben lo, a thinlung kehkhoi in a valpa hnen ah phuang pan kio ii hang ee. Fenu in, “Na iit ing, nupa tuh ii sing, I pa hnen ah I zawt tu hang.” tiin ruai ii. Cia a valpa in khai, kai khai na iit ze napui ingkhaw, na pa te hnen ah dong tuh, thawlthan tuh tu ngam rian lo ing. Minai le farah, phunsang le phunniam codun kel hlah. A kontih in khai cangthil tuh lo ii ee. Nang le kai heh khuahlan tluanthu roling ai relhnak bang, nun song ah codun thil lo in “Zawl Tling le Ngam Bawm” bang kin cang tuh ii na rawn ee tiin thin ur ngai in sawn ve thun ii. Rualpha lenrem in um hleng nga singkhaw, khuazing lairel samrisih iang bang nga sing ee. (Pong bialbo pha lo, ponka sun thai, ti bang in a tlangvalpa ponka sun in nun lai ah codun te lo ii.) 
Ciatin, rualpui pha bangin komdun trio pah le, kum le can te her ai liam rianro fangin a valpa khai a lengnu iithnak in a thinlung nehkhuk ze hlaihlawr hang manin um ben ve ce lo hang ai thih le thi, nung le nung, tuar ben hlah hang ing ee tiin a pa hnen ah dong tuh in amah neu ruatcat ai nemkhohnak bawn ve ii hang. A pa hnen ah dong in thawlthan le a pa in, tlangvalpa, ii hang, I fanu naihsun na daih ai I ngen bangin kai in khai thil pakhat na ngen ve thun tuh ing, I pe ben nga sim? tiin ti ii. A fanu sianglo manin a kaalhnak in ngenhnak ii. Tlangvalpa in zuam bang ngang I pu tiin sawn ve ii. A pu in, ciaiile thaininghla kawi leh tu tiin ruai ii. A thaininghla kawi fangin a pu in man lailo ing tiin ti bengbo le zanlam tian iang hlen ii ti. Zanlam fang, a pu in, tlangvalpa I fanu na daih na, na daih ilekhaw “rulhla kumki” a nunglai I pe ben lesi I fanu co ngah tuh ii si tiin ti ii. Tlangvalpa in rulhla kumki nunglai ngelcel maw, khuazing aw I bawm tu law, tiin ruat kongin, ‘tawk zuam bang ngang’ tiin sawn ii. Mihatlam in “rulhla kumki nufaza” ilole “rulhla kumki fa-awk” ngen ii tiin reltu khai um ii. 
Laa : Cik tu lam seh ti ai ee, rulhla kumki I ngen ee. Ngaih Hlai na nu a tlasam ee, rulhla kumki I si ruai ee. 
Ciapah tlangvalpa tu fing le tlang, mualza dan tian, rawn lak, liang lak, kham lak, sim lam le tuupui song lam tian ah rulhla kumki tawk tuh in si hnelhno ii hang. Bawmtu, thuruahpuitu, nu le pa, suahpui ulenau le rualpui pha le nai ve lo, van sik le sang, lai sik le pit, ti kongkong in, a sik a sa, ni le ruah tuar thliahthlo in can hmang trio de ii. He bang ‘rulhla kumki’ heh a laukul ngai ii. Thinghnah bang a hing hliang ii ai, a com neu dong khat dung lek sau ii. A fa pai fangin vak thil lo ai, sumphurh kua nuam tawk bangin, hmunlung neu ah um hlen de ii. Hnungpuk songah um thai ai hamlak vak te in tloh ngah thai de ii. “Rulhla kumki” heh mi cik fangin a ruu nai bik ii ai thi thai suang ii ti. He bang siruaihnak tu ‘rulhla kumki’ in cik tu selai hamlak ah aisu linlo in thi tu kio seh ti daihhnak ii. 
Ciatin tlangvalpa khai bawmtu a khuazing pha ze hlaihlawr manin ni tampui a si hnua ah tawk peu kio le a pu te inn samhmai ah bawmtlak pui thawn, heh, I pu, na fanu I pe tu hang ti kongin seh tlap in pe ii ti. A pu te in a samhmai ah bawmtlak pui thawn ‘rulhla kumki’ hmu peupeu fangin a lau ze le, he bang khuazing pha thih nailo, na ‘rulhla kumki’ khuahnar pua ah lawn leh tu sal tiin ruai ai tlangvalpa in lawn leh sal awng ii ti. 
A pu in a tiamkam bangin rulhla kumki pe ben napuikhalkhaw a fanu tu pe siang cuanglo in ‘kaal’ ngio thotho ii. Kum le can te her liam ai “daihdun ah hmaisong umlo, rikam ah hmaisong umlo,” tibangin tlangvalpa in khai a pu hnen ah dong leh thio lala ii hang. A pu in tlangvalpa ‘rulhla kumki’ I pe ben menma na naaper ben vuah mah law. I fanu na daih peupeu ilekhaw, “Leng-er khuam tungsut” I pe tu rih tiin ruai leh thio ii hang. Leng-er kung heh thingkung hampui phun pawl iilo ai khuam in sui awng kel lo hnak ii. Khuam suai tlak thing phun ii lo ii. A sianglo lam manin a kaalhnak in ‘leng-er khuam tungsut’ heh ngendun leh thio ii. 
Tlangvalpa khai a fenu iithnak thinlung thawn dim pikpek manin mual le tlang te tampui lan in, rikam tihal linglo in leng-er khuam tungsut si leh dekdo thio ii hang. Khuazing lairel el thillo; ti de bangin amah khuazing pha ze manin ‘leng-er khuam tungsut’ khai tawk leh thio ii. A pu tualvan ah, heh, I pu, na ngenhnak ‘leng-er khuam tungsut’ na pe hang ing. Tun rori ah na fanu I pe tu hang tiin ngen leh thio ii. 
A pu in kin cong le lam ben, phunsang fa; nang miharsa farah fa, a kontih in I fanu co thil tuh ii si tiin thudang ruat lala thio ii hang ee. I fanu na daih ai co na hiam peupeu ilekhaw a vaithumhnak le a hnuataber naaper na pe rih ngang tiin ti le “cavi lam riat” ngen leh thio ii hang. ‘Cavi lam riat’ I pe ben lesi I fanu co thil tuh ii si ti ii. Cavi tu hampa phun hnungri kha ngai phunkhat ii. A zung nai liang iile mi at hnuahnua tu ruh tian tawng in mi at ben thai ii ti. Cavi zaran tu lam khat rin khim hang lo ii. ‘Cavi lam riat’ heh umkellohnak ii ai, cavi in at tu selai a thi hmuah suak in hampalak ah amahlek neu tuamhlawmtu nailo in thi tu seh ti ruathnak thawn si ruai hrim hnak ii. Mihrekkhat in “cavi lam ha” titu khai um ii. Menmalo in iintaw lam, innlu lam, ziat le vai, suk le so, ra le rong ah, cen sim ngalro pan in tuupui song lam tian ah si ngelngo zo napui tawk thil cuanglo ii ti. Cialak ah thudang pakhat zaa ii.
Laa : Thi tu lam seh ti ai ee, ‘cavi lam riat’ I ngen ee. I zua na nu te peu cen ee, ‘cavi lam riat’ I ngen ee. Ngaih Hlai na pa a tlasam ee, ‘cavi lam riat’ I ngen ee.
(Thudang deuh ah a pu in ‘cavi lam riat’ ngenhnak san tu he bangin reltu khai um ii. Cavi lam riat heh Tlavi (Parte) khua ai mikainu lek in nai ai amah hnen hleng tu pohpoh a nung in lel kel lo ii ti. Mikainu tu a pasal in hlum zo ai a pasal phumhmun hlanmual, hampalak ah amahlek um cih ii. A pasal hlanmual in cavi pakhat neu po ai ciami heh lam riat khim ii ai a pasal hmu ca in cia heh ro-hlawnthil bangin rapcung ah a kual neu in khawi kho in khawi meng ii. Tlangval Lun Neh khai Khuapi khua in sunfak fun in feh le a sunfak rin ai manlo pah Tlavi khua ai mikainu inn ah hleng teu ii ti. Ciateng ah mikainu tu thingfom teu teng ii. Thing bawm phutung lio in phur kong, a cawl raw thawn a inn ah mikhual tlangval Lun Neh hmu fangin a thinraw ze hau biakbo ii hang. Zaimanin I inn ah kawi ngam ii si? I thula linglo maw? tiin hau dekdo le tlangvalpa in khai a dinhmun thula rel ve ii. Na nuam le na nuam bangin I dah tu. I nunhnak khai ruat lo in na hnen na hlenghnak ing. I harsa vansang ze hlaihlawr manin na been ing tiin nemneu, sau ngai in rel dekdo ii ti. A humtu a khuazing pha ze manin mikainu kut songin luat ai, a luat lek zolo, zanfak khai pha neu in cawm le thaifak khai ai ngah ai hlai ah sunfak tian fun ta laihlim. Cen a kulberhnak leplo cavi lam riat khai sum ii ti. Van tong in ang ii hang.)
Ciami ‘cavi lam riat’ thawn Tlavi khua in Khuapi khua tlung ngerngo le sunfak khai ai man thio lo pah hleng teu le a pu te inn ah, heh, I pu, na ngenhnak “cavi lam riat” na pe ing. Na thuthiamhnak bangin na fanu heh nupui tuh in I pe tu hang law, tiin ngen ii. 
Tlangval Lun Neh khai a humtu a khuazing pha ze manin ‘rulhla kumki’ cikhnak ruu in khai luat, ‘leng-er khuam tungsut’ khai tawk le ‘cavi lam riat’ khai ngah in a pu te ngenhnak hmuah pe ben, tham ben zo ii hang. He tluk amah nunhnak tian irlo, pamhaihlo in thap ngam ai si dekdo lai can ah a fenu in khai hmunlung in menmalo in tuar pui hlen ve ii. I valpa zai cang te ni ngai maw, tiin it lo sing lo, rong phantak ai thillo, naa phantak per benlo in um trio ve ii. Zunngaih mithli khaikhum lio thawn ni khum khuavar trio de ii. A nu le pa vum ah khai thin ur mengmo ii. He tluk a valpa in iit ai a si, a per le a tuarhnak te ruat in ninghio ngelngo ve ii. Milian le farah, phunsang le phunniam codun tuh lairel bai ta hlah maw. Aii, kai I thin. 
Cia fenu Ngaih Hlai in khai I nu le I pa te aw, ning ngenhnak hmuah ning pe zo sekso ii hang. Nupa nga hang ing tiin ngen ve ii. A nu in na valpa tu ben peu zo ii hang ee. Nang tu ben lailo ii si tiin ti ii. Na valpa le a khuazing pha thi thillo, thih nailo imanin nang na reem pan nga ingkhaw ning daihdunhnak hnawmcan tuh ii hang ing tiin ti ii. A nu in a fanu reemhnak thok pan ii hang. A kontih in reem pan ii tifangin ‘sihmui le laifang’ relkhat (pe khat dung) veve ruai sah berh le nikhat ah ril ben ilesikhaw na valpa co tuh ii si tiin thutiam ii. 
A nu laovai feh lak ah ril pan hnelhno ii. Sun dung tian ril thliahthlo napui zaizah khai ben thil ngallo. Cia benlo le a valpa co thil tuh lo. A bangdun ze le a ik zeze lawn hang tu, ril bai lo ii. Thinpit vansang in huiha dekdo ii hang. Cialai teng ah a innhnen nuhmainu in zai lawmlam na thinhar ii pa? Na bawm ben thai ning maw, tiin zawt ii. Fenunu in a thula rel ii. Ciapah nuhmainu in, cia lamlam zai har ii, kaimah in na rel ngang. Thinghleng kuum pui songah dah tu lai ti burh tu. ‘Laifang’ tu a rit manin a hnia ah tlok ngai khaw, ‘sihmui’ tu a zang manin a vum ah lang tuh ii. Cia ‘sihmui’ langhnak lawk tu berh lai, ti hli in ‘laifang’ lang tu lai ni ah a ce veve in pho tu. Cia hmuah ii hang. Bai neu in ben tuh ii si tiin rel kio ii. Nuhmainu relhnak bangin bawn le hlawhtling peu ii. Van tong in ang ii hang. I valpa co ngah tuh ing tiin uum roh ii hang ee. 
Vaitlut cuu khim fangin a nu khai lao in vaitlung hleng ve ii. Inn a hleng sawng neu pah a fanu in a nu hmuh biakbo le, I nu, na ruaihnak ben liang zo ing. Na thutiamhnak bangin I valpa thawn codun tuh ii hang ing tiin ngen biakbo leh thio. Ciapah a nu tu laovai cawl raw thawn cemcih le, aisu miphalo innhnen nai ii pa ing. Zaimanin I fanu bawm. A kontih in bawm ii pa ii si? tiin khuasap, huk dekdo leh thio ii hang. Cia huk hnelhnohnak khiah nuhmainu in zaa lala thio le a nu hnen ah kawi ngerngo in ciatih hlaihlawr in na raw maw, na rel kio ngang, kaimah in rel ii bang ing tiin nuhmai kaatamnu in rel leh thiothio. A nu thinraw luan amam. Hmmm! Laimi kin bo. Nuhmai kaa tam ze.
A nu le pa te in le siang tuh thula samfang tia khai umlo. Codun tuh thu ruat in le khuasik zanmang lam bang, peh thillo tong cemco. Zai neu thu ruat in khai thinrawhnak lolek. A nu le pa te le thinraw, thinthip. A fanu le thinraw, thinthiphnak in dim meng. Innkuaza thunuam rel tlang tuh, dai kil tlang tuh khai thillo, thinrawhnak le kaphnak lolek. A nu heh thinraw hlaice manin inn um ah ituseh, laovai ah ituseh a fanu heh hau triotrio ii hang. A fanu in le a valpa thawn codun sianglo manin a nu elsan ve trio. Hnuata tu a nu in a kaa in hau lek ai zolo fungkek tian hman ai vit pan ii hang ee. 
Nikhat tu fenu Ngaih Hlai heh lao feh le a tlung kongin thing phur ii ti. Inn a hleng fangin a nu in cang le a bawm hma awh tum napui Ngaih Hlai in a nu vum ah raw ze manin, I bawm khai I awh kul lo tiin hma pak le a tithawl umm pui keh ruai lio ii ti. Ciapah a nufa tu vitdun dekdo ii hang. A fanu tu a thasia, a lungsia, a thin ur ze, cia zan pah rong khai ai nuam lo, mithli khaikhum in it meng ii hang. Zan var itmu sing bul lo in thuruat thlaihthlo ii. San thar bangin tlandun thilh le ii ta lo. Laidoral , hawng hial ai rallu aih san. Acozah, thawnginn ti umlo. Codun thilhhnak le umlo manin, nun man nailo hang ing. Nung zuam nawn hlah ing. I valpa colo tah in tu thihpaih (suicide) dun sawn ngang tiin ahnuataber ah amahlek neu thuruatcat kio ii hang. 
Khuasik cuu zan sau cangce bangin le zan khat khai zan ha bangin tuar ai cia lungleng zanthim liam har ta mengmo ee. Vartin arsi te khai suak ai, ninu khai a thar in suak leh thio ii hang. Vai feh cu khim ai dankel neu in fenu Ngaih Hlai khai amahlek lao ah feh ve ii. Sunvui thuruat ai zunngaih tuar mithli khaikhum thawn ni khai sunthum ai suak ce bangin tuar ii. A valpa iithnak in a thinlung nehkhuk ze hlairhlawr ai codun thilhhnak khung le umlo hang manin a lung am sekso ii hang. Zai thu khai ruat ben nawn lo ii. Hnemtu dang um si lo. Laivum ah I valpa colo fangin tu nunman nailo ii hang ing. Zunngaih tuar I rim ze, nung zuam nawn hlah ing, thihpaihdun sawn ngang tiin ti-ngamtla (waterfall) sangpui ah dawp teu ii. Aisu linlo in thihpaihdun kio ii hang ee. A valpa pakhat hrang ah zaitluk umsinkul (faithful) ii pa.
Vai tlut cuu ah tlung nawn lo ai, a nu le pa te khai khuaruahhar aican ngai in um tlang ii. Khuathim hnua ah a nu le pa te in si thliahthlo napui tawk tau lo ii hang. A tlangval Lun Neh in khai si hnelhno ve napui ai tawk thil ve ce lo ii. A nu le pa te le a tlangvalpa tu mithli hnaphnar thawn si tlang thlulhthlo ai khuapui veksen in khai si bawm ve ii. Ni tam thah a si tlang hnua a lao ham ai laipui hlang ah a bawm neu tawk leh ii ti. A bawm hlang lam ah ti-ngamtla sangpui um ai ciata ah dawp in thihpaih kio inarawn ee tiin hluk tlang ii. 
Ciamanin a tlangvalpa tu lungleng zunngaih tuar in cia ta can hmang trio de ii. Ciami ti-ngamtla ah a tlangvalpa in hlung neu aw pasarih nai hmut in laa neu, “Zun aw lang law, kam song sacuap bangin…” ti sa ai awi fangin a sam saupui thawn tinim vum ah lang zair ai, hlanlai minai te hmanghnak kawlrual thuam hmang in lang de ii ti. A tlangvalpa in ciami laa thawn awi fangin lang de ai midang in khai hmu thil ve ii ti. Inapui a nu le pa um fangin tu lang hiam awng kel lo ii. A nu le pa te in na ngai ze ii ing, kin hmuh ah lang tu ve law ti de napui a thinraw manin inarawn lang hiam awng kel lo ti ii. He fenu Ngaih Hlai dawp ai thihpaih hmun ti-ngamtla heh “Laklai Nimnu” tiin tunnia tian ko hlen ii hang sing. 
Ciatin a tlangvalpa khai lungleng zunngaih tuar in can rai thah a hmang hnua ah lungleng zunngaih tuar ben nawn hlah ing, laivum ah nun man nai nawn lo ing. Hnemtu dang thul thil nawn hlah ee. I iittuber I lengnu rin kai hrang thihpaih fangin tu kai khai amah hrang thihpaih sawn ve ngang. Thih hnua san dang ah “Zawl Tling le Ngam Bawm” bangin leng kom ta sawn nga ing tiin ruatcat ve ii hang. A tlangvalpa heh Laklai Nimnu ah dawp in a nefu thih hmun ah thihpaih tum ve napui ai a fenunu in huairang in kham bengbo ii ti. Vai tampui tawp tum pai thliahhthlo napui huairang in kham bengbo manin, aw, kai tu na hnen ah thi I hiam napui I siang te lo ii si. Ciamanin a dang ti-ngamtla ah dawp sawn ngang tiin ti le rawn dang ‘Cumkung rawn’ ai ti-ngamtla ah ‘thihpaih’ dawp ve kio ii hang. He ti-ngamtla heh “Laklai Nimpa” tiin tunnia tian ko hlen ii sing.
Hemi “Iithnak Tluanthu” neu heh fenu le tlangval daihdun ngelngo napui ai khuazing samrisih te lo ii ngai, a nun lai ah codun thillo in thihpaihhnak thawn san dang ah liam kom te ii. Minai le farah zaitluk in hlaihdandun ai codun tuh har ii pa ti dak ngai ii. He te panih ai iitdunhnak heh zaitluk in huthawm lian ai nunhnak tian liam ngam ii. Iithnak thinlung heh mitcaw peupeu ai minai le farah hlaihdandunhnak khai pahpal kom ii ti hmu thil ii sing. Zirtlak, zongtlak le daihhiamkul ngai tluanthu ii. 
Laklai Nimnu Umhmun
Laklai Nimnu tu fenu Ngaih Hlai thihpaih hmun ti-ngamtla sangpui ii ai, pi 73 zolo lai sang ii. A tinim pui heh thuk ngai, pha ngai, hoi ngai awng napui ai tun ah tu hlanlai san bang rori iilo hang ii. A tinim ah feh bai ngai ii ai minung tampui comhmun hiam ngai ii. Ralum le Zalang ramri ah um ii. Nitla hmun lam heh Ralum ram ii. Nisuahhnak lam heh Zalang ram ii. Ralum khua song in peng 5 dung hla ii ai, Zalang khua song in peng 4 dung hla ii. Tluanthu roling imanin Zanniat ram ah siktlakber pakhathnak inarawn. Laivum mi zongzong in sik hiam thai tuh in bawn tuh pervo nai tlang ii sing. Kin Zanniatram mawiruaitu cang tu hram se law.
Laklai Nimpa Umhmun
Laklai Nimpa tu tlangval Lun Neh thihpaih hmun ti-ngamtla sangpui ii ai, pi 50 zolo sang ii. A tinim pui heh thuk ngai ii ai, ahing darh pui damkul io ii. A hnen feh harsa bik, laukul roh ii. Minung tampui comhmun hiam iilo ii. Hlanlai ah tu a nim heh a thuk ze teh zoh lo ii. Rua sau berber khai phum hluahhlo ii ti. Nimpa peh ahnia ah Nim-naulen ti-ngamtla pi 30 dung sang um ii. Nimpa heh Ralum ram song ah um ii. Nimnu le Nimpa heh farlung 2 zolo lai hladun ii. Rawn dang pui veve ii ai a hnia lam fangin kopdun leh ii. Tikop in Nimnu tu farlung hrek rin khim lo nong neu ii. Nimpa zawng heh tikop in farlung 2 lai hla ii. Tikop in rawn hlunhlun feh de ai feh harsa thah ngai ii. Khung bawn harsa thah ngai. 
A nim pui tu kau ngai ii ai tileuh hiam roh napui a ti khing ze zawng ii. Nimnu le Nimpa kop in ‘Ralum Laklai Nimnu le Nimpa’ tiin ko ii sing. Iithnak thu ah thinlung kehkhuai awnglo heh um lo iising ai tuarpui ngai tren ii sing. Daihdun le iitdun napui ai nun lai ah codun lo in thihpaih kom ii ti thula kin zaa, kin ling vele feh ngerngo in sik kin hiam tren tuh ii. A peupeu in Laklai Nimnu le Nimpa hmu ngah fangin tu kin nun song hmuah ah hai thil tuh ii hlah sing ee. Kin ninghio, ngaihhar in midangte relsin kin hiam tuh ngai ii. 
Val “Lun Neh” le leng “Ngaih Hlai” te Thih Hnua Thula
Zawl Tling le Ngam Bawm te bangin thih hnua ah codun ii. Codun ti napuisingkhaw a umhmun heh rawnfem (stream) dang veve farlung 2 zolo hladun ii. Lun Neh tu Cumkuang (Naupu) rawn ah thihpaih ai ciami ti-ngamtla ah um hlen le Ngaih Hlai tu Kaikial rawn ah thihpaih ai ciami ti-ngamtla ah um hlen ve ii. Ciami rawn panih heh ahnialam fangin kopdun le a hmingtu Samnim rawn (Khotlan rawn) tiin ko ii sing. Cia Samnim rawn heh ahnialam ah luang zianzo le Webula le Khitam, Mualzawl, Zatual le Tlorzan ram tan zianzo in hmunzawl lam ah zukluang le Mittamit ah lut ve ii.
Cumkuang rawn le Kaikial rawn heh V-pung iile ciami karlak tikop vum neu ah Dawndang (Sazuat) kua um ii. Ciami Dawndang kua ai lungtlep puipui vum ah puan phun-u le nau puan te khai pho diam heh vanghla in hmu thil de ii. Inapui a hmun hleng fangin tu hmu thil de lo ii ti. Nau kap aw te khai zaa trio pha um de ti ii. Ar a hang khai heh hmu pha um awng de ti. Mihatlam te in ar-hang heh ciata ai langpanhnak ii tiin reltu khai um ii. 
Laovai kongin vu le au lianglo fangin sawn ve de ti ii. Kin leng tu ii law tiin au fangin, ningmah sawn kin leng tu ih tiin Nimnu le Nimpa lam in sawn ve de ii ti bang. Ning cak maw? tiin zawt fangin, “Kin cak ii tiin sawn thun de ti ii. Nimnu le Nimpa lam in kin leng tu ii law tiin ti de ai leng peupeu fangin le minung hmu pha um de lo ii ti. Sadum te in fuu khaih, Ai-awh! I bah, tiin nawl bawnkhel le ke zungpui in sirh kong hliak de ai a hmun ah khampek in fep awng de ti ii. Ai-awh! I bah, ti lo in hliak hrim thil lo ii. Inn lam ah tlun bawn ilekhaw lam am, lam vai in um dekdo de manin aisu’n khai tlun ngam awng lo ti ii. 
Ralum te in Khristian cang ai Pathian awi heh 1944 kum ah iile ciahnua lam tu Laklai Nimnu le Nimpa te heh hmuhlo khuazing bia lai bangin “huai” lo cekco ii hang. Hlanlai khuazing bia san lai ah tu menmalo in “huai” awng ii. Sadum te in lungto cin ngah menma rin menmalo in khuahu le ruahsia in dum ai bailo in mi reem thai ti ii. Lao lam ai rong kung hincang te, vuan ai banhla le thingthai kung hincang te sawn in ek sekso ai hnawmcan de ii. Khangpar khang te hlip sek ai, ti ding pha umlo in tlaufe te le tlau te tian sep sak sekso de ti ii. Ciafangin “pazang” (priest) te’n, “Dap tu ii law, dap tu ii law, naunawmte siatsuah pang nga ii si khaw.” tiin khuasap kongin khuahnar tian hnawt de le ciafanglek dap de lai ti ii. 
Mi pakhatkhat in sadum kong lung cin ngah pang maw, a sep hrim pang maw, um ilekhaw tun ai san thar Ralum le Zalang khua 2 pah in tuar de ii. Ciamanin khua 2 uksuh khat in relcathnak bawn le Laklai Nimnu le Nimpa lung cin le lung sep tu um fangin khuakham cawh de ii. Khua 2 pah in rohsia harsa le paam tian tuar de manin he bang bawn kul awng hnak ii. Samnim rawn ah nga sio fangin nga hnawi nai khai awk tuak de ii. Cia heh Laklai nga tiin ko ii. Aicankul ngai ii. Falam khua ai bawi te in Falam peng song ah Samnim nga heh ur ber leplo ii ti bang de. Ciaman bomb thawn kap trio de ii. 
Hlan san khuazing bia ta hang in, fenu Ngaih Hlai ruak le val Lun Neh ruak heh a tawk thula rel awng kel lo ii. Akonnah hleng ii ni tur? Ngaihtamkul kio. Thihpaih kio le a ruak khai pai cih in khuavang rauhla ah cang lio ii nim? Cen minung te thi hnua ah thi thillo rauhla nai ii ti tu kin pupa khuazing biatute in khai lo ling cia ve ii. Cong le lam ben minai te le miharsa farah te heh codun a thil in thil lo ii. Khuaruahharkul le ninghiohkul bik awng ii. 
Zaimanin tlandun teu lo ii ni tur? ti heh zawttlak ngai thu pakhat ii. Zaimanin tlandun lo ii tifangin, hlanlai Laitlang ah acozah tibang, thawnginn tibang um ve lo ii. Laidoral san ii ai, hawng hial dun le mi lu aih san ii. Hin khat le khat rekdun sutso san ii. Tlangvalpa in a fenu tlang tibang selai a fenu songkhat te in a tlangvalpa heh fai le vang thawn si in hawng hial tuh tengteng ii. Khua dang ah tlan tuh khung khai umlo ii. Khua khat le khua khat simdun, rekdun san iile pehzawmhnak nai thilh iilo ii. Aw, hlan san, hlan san, ninghiohkul bang ta lawmlam ee.
Thukhumhnak
“Ralum Laklai Nimnu le Nimpa Tluanthu” heh Ralum ah suak in um hlentu I iimanin I mit rori ai I hmuhnak, I bil ai I zaahnak, I ling ban tawp 2008 kum ah ngan awng zo ing. Laibu le laihnah ah siar pha vaikhat khai hmu awng kel lo ing. Kasinkaa lek ai rel lianglo de menma le a kontih in khai he mi cekci, he mi fefo ti tuh heh hlanlai pah aisu’n ngan awnglohnak iile harsahnak tampui um ii. A remcang thai ber in ngan ii hang ing. Cialak ah I nanipa Nun Kap Darthang in I relhnak ah 1962 kum dungah Mandalay University in mirang lai thawn mekazin tibang ah suah awng ai siar awng zo ing tiin I rel ii. He bang Zanniatram tluanthu roling kin naihsun neu heh tun san, san hiam san pha, hmaibu san ah hmaibu hmangin laivum pui ah lar ruai in laivum hel khualtlawngtu (tourist) te tian hiam/thinlut (interest) thai in rel tuh heh pervo nai tren ii singkhaw ti ning sawm kongin thukhum ii hiam ii. 
Ronhnak Laibute (References) 
1. Kaimah in Ralum Laklai Nimnu Nimpa Thuanthu tiin lai tlep nih, hmai li heh July 14, 2008 ah Falam Phunsang Tlawngta Pawlkom, Kalay te Laklai sik sawmhnak in ngan ai zem-awnghnak. I pakhatta Suak Thang Phunhi in I relhnak tamber ii. 
2. Pa Bawi Lio in Falam Unauza nganhnak laibu song ai hmai 91-112.
Tluanthungantu (Historian) : Stephen Zaam Ro Lian @ Ku Ku.
Date : July 19, 2015. Nipuinia. (Ben nia).
Ahmun : Midland, Texas, USA.


1 comment:

Laitlaang khanhnak hnikhnaih (punctuations) ko daan te pawl. Zanniat Karama: No Hlai Mang.

1.2. LAITLAANG KHANHNAK HNIKHNAIHTE (PUNCTUATIONS) (1) . = Full stop, Period = Akhet, khet (2) , = Comma = Kawma (3) ; = Semicolon ...