Pau Tin Hau (Pau Cin Hau) Tluanthu
Pu Pau Tin Hau heh amah Tedim te in tu Pau Cin
Hau tiin ko de ii. Kum 1859 fang Tedim ah tee ii. Sukte hin Bawi
innsang in tee hnak Lalfa ii. Ciahnua ah Laitui
ah khua thawn ii. He khua a um lai 1888-1902 karlak, kum 15 dawn lai song,
menmalo in ur ai a thi dawn beleng sam ii.
Ciatih laitak in a zan manglam bangin vanram le hellram, laivum san thleng
lianglo te,
thleng ve awng lo Pathian thu te a phunphun in
hmu in rel ii. Ciatihin sawngen tuh ai, a ruai bangin saw a ngen hnua pah lo
cak vual ii. Kum 1948 December 20 nia ah thi ii.
Pau Tin Hau heh Mizoram a tlawn lai in Khristian
bia-hnak (sakhua) khiah daih in pha ti hlaihlawr ai, a khua lam a
tlung leh hnua fangin a khua pumpuluk Khristian
ah lutsio daìh ngai ii. Mizoram a tlawn lai ai a la thiamhnak pakhat…“Isua Krista thisen chauh lo,Beiseina dang reng ka nei lo,” ti la heh sa de
ii tiin Alexander Mc Leigh in ngan ii. Mizoram a tlawn heh kum 1900-1910 karlakdung ii thai tuh in mi hrekkhat in rel ii.
Kum 15 lai a caklo hnua Pathian kawkhmuhhnak
bang ai sawngen manin lo cak leh ai, midangte khai sawnget sah de le lo cak de ii. Ciamanin a hnuahluntu a nini in
tam amam ii. A sâwnglamah tu mi in hnihsan ai ningdul ngai vek ii. Inapui ngon khawh amahte lauhnak ber khuavang/ramhuai hnâwl
manin daih leh sîo ii. Pau Tin Hau le a hnuahlunte heh inn ah sawm in ramhuaite hnawt ruai de ii.
Cen ciami san lai ah mithite heh thingkuang ah
khum in, kum nih kum thum lai dah de le huai phun dangdang hnenah hibawl (raithawi) de ii. Ciabang hmuahhmuah
khiah Pau Tin Hau le a hnuahlunte in hnâwl sio ii. Mithite khai nithum hnua ah phum ruai sio ai hibawl khai tlawm ruai amam ii.
Pau Cin Hau le a pawlte in ramhuai laukul ngaingaite hnawt in naa tamngai per tlang de ii. Thil hrekkhat ah Khristian ti daan
hlun ai, a hrekkhat ah hlan daan hlun de ii. Bia-inn sa tlang ai, zarh khat vel
khat
khawm le, saw khai ngen de ii. Ciatih inapui
khalkhaw ramhuaite hnawt ben fangin zu dingin um tlang de ii. Thihhnua thu te,
rauhla lam thu te le minung nundaan pha le mawi
cuuk dun hang ngai lo ai, minung nuncakhnak lamlek ngaisung de ii.
A pawlpuite khiah Pau Tin Hau in Pathian hnen ai
a thu dawng daan bangbang in fehpui de ai, ciaheh amahte Lai daan (culture)
thawn rem tuh in feh pui de ii.
A pawlpuite in 'sang' tihnak bia-inn sa le,
thureltu 'Lai sang' nai ai, laingantu 'Lai at' nai fawn ii. 'Upa' ril le a
pawlpui
'Pawlpi' tihnak khiah 'Upa' te in uk ngal sio de
ii. Pau Cin Hau pawlte heh mite in 'Law-ki' tiin ko de ai, asullam tu 'Lailung
mi'
tihnak ii. A san lai ah tu songtel (member) pung
cak ngai ve ii tuh ii. Zaiman tifangin zu ding thil man khai ii thai tuh ii.
Tedim
khua in sak, hlang, ziat le vai lam hlai ah,
Manipur le Mizoram Tiau ti hlūn tian a hnuahluntu lo tam ve ngai ii. Ahlaice in
Paite
khuasa hmun ah lo tam ve ii. Zanniatram ah khai
Pau Cin Hau bia-hnak heh 1913 kum ah lo hleng pan ve ii. Pau Cin Hau,
“Laipian” bia-hnak heh a ding ngawm niu pah
Baptist kohhran te thawn eng\eng dun deuh ber ai, a hnuata lamah kohhran
dangdang thawn khai eng\eng dun amam ii. A rai deuh hnua fang tu kohhran hrangah
hnaihnawk tlak um ben nawn lo hang ai, a tha nau rianro ai, 1975 kum dung fangtu Tedim
khua cingkim ah tlawmniu lek tang hang ii. Zaikhai itale, Zo/Lai cikiak laksong ah Pawl dang ding hmasaber tu imanin hnikhnaih
tlak ngai pakhat ii ve ii. Cen a hnuata lamah dingsuak ben lo in dit rianro
napui khalkhaw, laifang (alphabet) thar a bawn (po
ruai) ben hnak manin Chin/Mizo/Kuki tluanthu (history) ah a hming pai nia um
tuh
nawn lo hang ii.
Reference:
- Zoram Encyclopedia
- Hniar Cung (Zanniat Thuanthu Bu)
- Gogin (History of Zomi)
- History of Christianity in Chin Hills, Halkha
Thu khawmtu: Pa Bawi Sawn Phunnim
No comments:
Post a Comment